22 yılda 376 milyar TL toplandı, 270 milyar TL harcandı
İlk kurulduğunda sadece sigortalı çalışırken işsiz kalanlara maaş ödemesi amaçlanan İşsizlik Sigortası Fonu (İSF), yıllar içinde çeşitli fonksiyonları da üstlendi. GAP'a kaynak aktarımından, istihdam teşvik ve desteklerine, Soma'daki işçilerin işverence ödenmeyen ücretlerine kadar görevler verilen fonda 22 yılda 376 milyar lira toplandı. Toplanan paranın 270 milyar lirası harcandı. Peki, fonda toplanan paralar bugüne kadar nerelerde kullanıldı? Habertürk'ten Ahmet Kıvanç'ın haberi
İşsizlik Sigortası Fonu 1999 yılında, emeklilikte yaşa takılanlar (EYT) sorununu ortaya çıkartan 4447 Sayılı Yasa ile kuruldu. 1 Haziran 2000 tarihinden itibaren prim toplanmaya başlanan fondan işsizlere ilk ödeme 2002 yılı mart ayında yapıldı.
Fona ilk başta yüzde 2 işçi, yüzde 3 işveren primi kesildi ve yüzde 2 devlet katkısı sağlandı. 2004 yılında yapılan değişiklikle işçi primi yüzde 1’e, işveren primi yüzde 2’ye ve devlet katkısı da yüzde 1’e indirildi.
22 YILDA 376 MİLYAR TL TOPLANDI
Türkiye İş Kurumu (İŞKUR), fonun gelirlerini ve giderlerini 2011 yılının sonuna kadar birikimli olarak yayımladı. O yıla kadar, herhangi bir bültene bakıldığında, başlangıçtan itibaren Fon’a ne kadar işçi - işveren primi ve devlet katkısı yatırıldığı, faiz geliri elde edildiği topluca görülebiliyordu.
2012 yılından itibaren verilerin birikimli yayımlanmasına son verildi. Sadece cari yıl ve son iki yılda ayrı ayrı ne kadar gelir elde edildiği yayımlanmaya başladı. Böyle olunca fonda başlangıçtan itibaren ne kadar para toplandığını görmek, 2011 yılından sonra imkânsız hale geldi. Fonda sadece işsizlik ödeneği, kısa çalışma ödeneği, yarım çalışma ödeneği, ücret garanti fonu gibi çalışanlara yapılan ödemeler başından itibaren görülebiliyor. Çalışanlara yapılan ödemeler dışındaki diğer giderler artık topluca yayımlanmıyor.
Türkiye İş Kurumu’nun (İŞKUR) aylık bültenlerinden ve İşsizlik Sigortası Fonu’nun bağımsız denetim raporlarından yararlanarak yaptığımız hesaplamaya göre, Fon’a 2000 yılından 2022 yılı haziran ayına kadar olan dönemde işçi ve işveren primi olarak 157.5 milyar lira yatırıldı. Devlet toplam 52.8 milyar lira katkıda bulundu. Fonun 22 yıldaki toplam faiz gelirleri 155.8 milyar lira, idari para cezası vs gibi diğer gelirleri de 10.4 milyar lira oldu. Böylece, Fon’un başlangıçtan itibaren toplam gelirleri 376.5 milyar lira olarak gerçekleşti.
GAP’A AKTARILAN PARA İADE EDİLMEDİ
İşsizlik Fonu’nun amacı başlangıçta, işçilere işsiz kalmaları halinde kanunda öngörülen ödeme ve hizmetlerin yerine getirilmesi olarak belirlendi. 2008 yılında yapılan değişiklikle kapsam genişletildi, fondan işsizlik maaşı dışında da harcama yapılabilmesinin önü açıldı.
Kanun değişikliğinin hemen ardından 2008 yılından itibaren Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP) başta olmak üzere ekonomik kalkınma ve sosyal gelişmeye yönelik yatırımlar için Fon’dan bütçeye kaynak aktarılmaya başlandı. 2013 yılında sona eren bu uygulama kapsamında toplam 11.9 milyar lira aktarıldı.
Fon’da biriken paralar ağırlıklı olarak devlet tahvilleri ve hazine bonolarında değerlendiriliyor. Başlangıçta Fon’un gelirleri, damga vergisi hariç vergiden muaf tutulurken 1 Ocak 2006 tarihinden itibaren Fon’un faiz gelirlerinden vergi alınmaya başlandı. 2021 yılsonuna kadar bu şekilde ödenen vergi tutarı 13.1 milyar liraya ulaştı.
İSTİHDAM TEŞVİKLERİ FON’DAN
İstihdama dönük teşvikler daha önce bütçeye konulan ödeneklerden karşılanırken, 2008 yılından itibaren ilave istihdam sağlayan işverenlere fondan prim teşviki verilmeye başlandı. O günden 2022 Haziran ayı sonuna kadar Fon’dan teşvik ve destekler için yapılan ödemeler 81.3 milyar lirayı buldu.
Fon’dan aktif işgücü programlarına 36.5 milyar, işbaşı eğitim programlarına 18.7 milyar lira harcandı.
PANDEMİNİN YÜKÜNÜ İŞSİZLİK FONU ÜSTLENDİ
Koronavirüs salgını döneminde çalışanlara yönelik gerçekleştirilen tüm destek ödemeleri fondan karşılandı. Fondan yaklaşık 3,9 milyon kişiye iki yıllık pandemi sürecinde 36.8 milyar lira kısa çalışma ödeneği verildi. Pandemideki ödemeler dahil olmak üzere Fon’un kurulduğu tarihten itibaren yapılan kısa çalışma ödenekleri toplamı ise 37.2 milyar lira oldu.
Pandemi sürecinde uygulanan işten çıkarma yasağına paralel olarak işverene işçiyi ücretsiz izne çıkarma hakkı tanındı. İşverence ücretsiz izne çıkartılan işçilere brüt asgari ücretin yüzde 40’ı oranında nakdi ücret desteği sağlandı. Yaklaşık 3.1 milyon kişiye 14 milyar lira tutarında nakdi ücret desteği verildi.
TOPLAM 270 MİLYAR TL HARCAMANIN 98.6 MİLYARI ÇALIŞANLARA
Ödemelerin ilk defa başladığı Mart 2002’den Haziran 2022 tarihine kadar olan dönemde 16 milyon 597 bin 415 kişi işsizlik ödeneği başvurusunda bulundu. Bunlardan 9 milyon 272 bin 744 kişiye 46 milyar 797 milyon lira tutarında işsizlik ödeneği verildi.
Böylece, Fon’da 22 yıllık dönemde toplanan 376.5 milyar liralık paranın 98.6 milyar liralık kısmı doğrudan çalışanlara harcandı.
Fon’daki toplam varlıklar haziran ayı itibarıyla 106.1 milyar lira düzeyinde bulunuyor. Fon’dan bugüne kadar yapılan toplam 270 milyar liralık harcamanın çalışanlara doğrudan ödenen 94.8 milyar TL dışındaki kısmı ya çeşitli adlar altında hazineye aktarıldı, ya da hazinece üstlenilmesi gereken istihdam teşvik ve destekleri ile diğer işgücü programları için kullanıldı.
