Mitokondri nakli nedir? Mitokondri nakli nasıl ve kimlere yapılır?

Mitokondri nakli nedir? Mitokondri nakli nasıl ve kimlere yapılır? Şeklindeki sorular günün en çok merak edilen konular arasında yerini aldı. Seren Serengil ile eşi Yaşar İpek arasında geçen büyük tartışmada sanatçı İpek, bir kanala verdiği röportajda Seren Serengil’in “Mitokondri nakli” yaptırdığını öğrendiğini ve bunu kabul etmediğini anlattı. Bunun üzerine mitokondri merak konusu oldu. İşte Mitokondri nakli ile ilgili merak edilenler haberimizde...

MİTOKONDRİ NEDİR?

Mitokondri, hücre organellerinden biridir. Yunanca mitos (iplik) ve khondrion (tane) sözcüklerinden türetilmiştir. Boyları 0,2-5 mikron arasında değişir. Şekilleri ise ovalden çubuğa kadar değişkenlik göstermektedir. Bazı hücreler tek bir büyük mitokondri içerebilse de mitokondriler hücrelerde çoğunlukla fazla sayılardadır. Sayıları hücrenin enerji ihtiyacına göre değişir. Özellikle kas ve sinir hücreleri gibi enerji ihtiyacı fazla olan hücrelerde çok sayıda mitokondri bulunur. Bir karaciğer hücresinde sayıları 2500 civarına ulaşabilir.

MİTOKONDRİ NAKLİ NEDİR?

Yumurtanın aksine bu özelliği nedeniyle DNA hasarı kalıcı olmuyor, kendi kendini yenileyebiliyor. Kısacası yaşlanmıyor. Öncü kök hücreden mitokondri izole etmeyi başaran işlem yumurtalıklardan kapalı ameliyat yöntemiyle (laparoskopik) 5 milimetrelik doku alınmasıyla başlıyor. Dokudan özel bir işlemle öncü hücreler ayrıştırılıyor.

New York Medical College IVF Merkezi Direktörü Prof. Dr. Kutluk Oktay’ın verdiği bilgiye göre, öncü hücrelerin en önemli özelliği, DNA hasarını onarabilmesi.

MİTOKONDRİ NAKLİ TÜP BEBEK NASIL YAPILIR?

Son zamanlarda gündeme gelen mitokondri naklini değerlendiren Kadın Hastalıkları ve Doğum Uzmanı Prof. Dr. Gazi Yıldırım, mitokondri naklinin tüp bebek çalışmalarına bir alternatif olduğunu ifade etti. Bu naklin, yumurta veya sperm bağışından çok farklı olduğunu kaydeden Yıldırım, dünyaya gelen bebeğin sadece o çifte ait olduğunu ve bir başkasına ait genlerin, bebeğin DNA’sında yüzde 1’den az oranda bulunduğunu vurguladı.

Mitokondriyi ‘hücrenin jenaratörü’ olarak tanımlayan Prof. Dr. Yıldırım, “Hücrelere enerji sağlayan yapılara mitokondri deniyor. Bunlar özellikle üreme hücrelerinde çok büyük önem arz ediyor. Mesela spermin mitokondrisi biterse ya da azalırsa, sperm hareketi bozuluyor, döllenme kapasitesini yitiriyor. Yumurtanın mitokondrisi biterse de döllenme, çoğalabilme, bölünebilme ve bir bebek oluşturabilme kapasitesi bozuluyor” dedi.

YAŞ SINIRLAMASI YOK

Mitokondrilerin kendi genetik yapıları olduğunu ifade eden Prof. Dr. Yıldırım, “Üstelik bu genetik yapı sadece ve sadece anneden geçiyor. En büyük problem yaşlanmayla birlikte döl hücrelerinde mitokondri azalması. Özellikle ileri yaşlardaki kadınlarda ya da tüp bebek denemesini genç yaşta yapan ve yumurtası bir türlü döllenemeyen kadınlarda mitokondri nakli yapılabilir. Bu transferlerde kişinin kendi hücrelerinden veya daha genç birinin hücrelerinden mitokondri alınabiliyor. Bir noktada gen transferi gibi oluyor, çünkü anne tarafından içerdiği DNA’yı taşıyor. Özellikle yumurtalık yaşlanması olan gençlerde, ileri yaşlardaki çocuk isteyen yumurtası olup bölünme potansiyeli olmayan kadınlarda uygulanabilen bir yöntem. Herhangi bir yaş sınırlaması yok. Kişinin yumurtasının olduğu her yaşta uygulanabilir” diye konuştu.

ÇOCUK YÜZDE 99 ORANLA ANNEYE AİT

Mitokondri naklinin yumurta veya sperm naklinden çok farklı olduğuna dikkat çeken Prof. Dr. Yıldırım, “Bir başkasının genetik yapısıyla çocuk oluşturmuyoruz. Zaten çocuk genetik olarak yüzde 99 oranda anneye ait. Burada mitokondri nakli ile gelen DNA’ya ait parçalar yüzde 1’den daha az. Bu aslında itiraz et edilebilecek veya ‘Bu işlemi yaptırdık, çocuk artık bize ait değil’ denilecek bir durum değil. Bu noktada mitokondri nakli, sperm veya yumurta bağışı gibi değil. Genç birinin mitokondrileri alındığında sadece o bebeğin hücrelerine bir başkasının genleri de bulaşmış oluyor. Çünkü mitokondri çok spesifik ve ünik olan bir şey. Kişi mitokondriyi dışarıdan almış olsa bile kendi yumurtasıyla gebe kalıyor, kendi yumurtasıyla dölleniyor. O çocuk yine aynı çifte ait bir çocuk. Sonucunda yine de ufak da olsa bir gen transferi olduğu için tabi ki çiftlerin birlikte karar vermesi gereken bir durum” uyarısında bulundu.

TÜP BEBEK TEDAVİSİNİN ÇIKIŞ YOLU

Mitokondri naklinin hala deneme aşamasında olduğunu fakat ümit vaat ettiğini belirten Yeditepe Üniversite Hastanesi Kadın Hastalıkları ve Doğum Uzmanı Prof. Dr. Gazi Yıldırım, konuşmasını şöyle noktaladı:

“Bu nakil, şu anda tamamen deneyimsel bir yöntem. Gelişen teknolojiyle kök hücre tedavileri gibi, kişi gençken elde edilen yumurtaların saklanması da söz konusu. Zaten şu anda bile yumurtalık rezervi yaşlanmaya başlayan ya da ailesinde erken menopoz olan kişilerin yumurtalarını saklıyoruz. Bu yumurtaların içerisinde mitokondriler de dondurulup saklanıyor zaten. Ama mitokondrilerin ayrıştırılıp saklanması gibi bir durum henüz söz konusu değil. İlerleyen zamanlarda belki mitokondri kitleri oluşturulabilir. Bunları hep zamanla göreceğiz. Çünkü tüp bebek gelişmeleri artık bir yerde tıkandı. Ama bu nakiller gibi, PRP gibi gençleştirme yöntemleri tüp bebek tedavilerinin çıkış yolu olacak.”