Arjantin Devlet Başkanı seçilen Milei ekonomide ne vadediyor?
Arjantin'de yoksulluk oranının yüzde 40'ı bulması, enflasyonun da yüzde 142.7 ile rekor seviyeye yükselmesi genel seçimlerde vatandaşların aykırı fikirleriyle tanınan Javier Milei'ye yönelmesine yol açtı. Arjantin'in yeni Devlet Başkanı Milei seçim döneminde enflasyonu düşürmek ve refahı artırmak için merkez bankasının kapatılıp; Arjantin Pesosu'nun tedavülden kaldırılarak ülke ekonomisinin tamamen dolarize edilmesi gerektiğini savundu. Bunun yanında devleti 'küçülteceğini' ve vergileri indireceğini vadetti. İşte Milei'nin karşıtlarının 'delice' destekçilerinin ise 'dahiyane' bulduğu ekonomik görüşleri...
Arjantin'de düzenlenen genel seçimler sonucunda popülist aday Javier Milei ülkenin yeni devlet başkanı oldu.
Milei neredeyse her alanda aykırı fikirlere sahip olsa da özellikle seçim dönemi ve hatta öncesindeki radikal ekonomik fikirleriyle dikkat çekiyor. Bu fikirlerin detayına inmeden önce Arjantinlilerin neden ana akım çözümler sunan sol veya sağ partilere değil de Milei gibi bir adaya yöneldiğini anlamak gerekiyor.
Ülkede yaşayanların en büyük sorunu uzun süredir yüksek enflasyon ve gerileyen alım gücü.
ENFLASYON TARİHİ ZİRVEYİ GÖRDÜ
Ekim ayında Arjantin'de yıllık enflasyon yüzde 142.7'ye yükselerek tarihi zirvesine çıktı. Yıllık enflasyon eylül ayında yüzde 138.3, ağustos ayında yüzde 124.4, temmuz ayında ayında ise yüzde 113.4 olarak açıklanmıştı.
ÜLKENİN YÜZDE 40'I YOKSUL
Yüksek enflasyonla boğuşan ülkede yoksulluk da artmış durumda. Resmi verilere göre yoksulluk oranı 2022 sonunda yüzde 39.2'ye ulaştı. Bu, ülkede 18.1 milyon kişinin yoksulluk sınırının altında bir geliri olduğu anlamına geliyor.
2022 sonu itibarıyla yoksulluk oranı 15 yaş altı çocuklarda ise yüzde 54.2'ye yükseldi.
BARINMA KRİZİ
Arjantin'de alım gücü düşerken başta Buenos Aires olmak üzere büyük şehirlerde kiraların gelirlerden hızlı artması da barınma krizi yaratıyor. Buenos Aires'te kiralar geçen yıl yüzde 100'ün üzerinde artarken çıkarılan bir yasa ile senede sadece 1 kere kira zammı yapılması ve bu zammın enflasyon oranını geçmemesi zorunluluğunu getirildi. Bunun üzerine ev sahipleri uzun vadeli kiralama yerine evlerini Airbnb gibi platformlardan kısa vadeli kiralamaya başladı. Bu da ortalama kira fiyatlarının artmasına yol açtı.
İşte bu sıkıntılar arasında seçim zaferi elde eden Milei'nin ekonomik vaatlerinin merkezinde vergileri düşürmek, Merkez Bankasını kapatmak ve Arjantin Pesosunu tedavülden kaldırarak tamamen ABD Doları kullanmak yer alıyor. Tabii tüm aykırılığına rağmen bu kararları almak için gerekirse referanduma gideceğini ve "oldu bittiye" getirmeyeceğini de ifade ediyor.
"NEDEN DOLARİZE ETMEYELİM?"
Javier Milei temmuz sonunda El Pais'e verdiği röportajda kendisine neden ekonomiyi dolarize etmek istediği sorulduğunda şu cevabı vermişti:
"Soruyu diğer türlü sormak gerekiyor? Neden dolarize etmeyelim? Arjantin bir merkez bankası yokken dünyanın en zengin ülkesi haline gelmişti. 1880-1935 yılları arasında yıllık enflasyon ortalama yüzde 0.9 seviyesindeydi. 1935 yılında merkez bankası halkı dolandırmak ve güce yakın kişilere yarar sağlamak için kuruldu. Merkez Bankası'nın kuruluşunun ardından enflasyon yüzde 6'ya sıçradı. 1946 yılında merkez bankası tamamen kamulaştırıldı ve ortalama enflasyon yüzde 250'ye çıktı. Pesodan şu ana kadar 13 sıfır attık ve savaş bile yokken 2 hiperenflasyon dönemi geçirdik. Bu bir felakettir.
1991 yılında sabit kura geçildi ( 1 dolar 1 pesoya eşitlendi). 1993 yılından itibaren Arjantin bir kaç yıllığına dünyadaki en düşük enflasyona sahip ülkelerden birisi oldu. Bu, Arjantin tarihindeki en başarılı programlardan birisi oldu."
Javier Milei genel kanının aksine söz konusu sabit kur rejiminin rekor işsizlik oranına ve yoksulluğun artmasına yol açtığı fikrine katılmıyor.
Milei detaylı bir şekilde ekonomik görüşlerini dile getirdiği El Pais röportajında 'Neden dolarizasyonu savunduğu' sorusuna ahlaki bir bakış açısıyla yaklaştığını belirtti.
"PARA BASMAK SAHTEKARLIKTIR"
Çalmanın yanlış bir şey olduğunu belirten 52 yaşındaki politikacı "Para basmak alım gücünü düşürdüğü için sahtekarlıktır; cebinizden siz fark etmeden zorla para almaktır. Sorular teknik olsa da cevabı politik oluyor. Mevcut Başkan Alberto Fernandez hükümetinin, ki suçlular hükümetidir, ilk 3 yılında ekonomi yüzde 16 daraldı. Bu hükümetin her yıl Arjantinlilerden 25 milyar dolar çaldığı anlamına geliyor" ifadelerini kullandı.
"EKVADOR'DA GELİRLER 10 KATINA ÇIKTI"
2000 yılında tüm ödemelerde ABD Doları kullanmaya başlayan Ekvador'u olumlu bir örnek olarak gösteren Milei "Ekvador'un verileri etkileyici. Dolarizasyondan sonra gelirler 10 katına çıktı ve enflasyon çakıldı. Bu tabii Ekvador'un hiç bir sorunu yok anlamına gelmiyor. Ancak sorunlarının nedeni dolarizasyon değil, ülkeyi 2007-2017 arasında yöneten hırsız Rafael Correa'dır" değerlendirmesinde bulundu. Milei, Crorrea'nın dolarizasyon kararını geri döndürmeye çalıştığını ancak halkın buna izin vermediğini sözlerine ekledi.
"POLİTİKACILARIN ELİNDEN PARA BASMA MAKİNESİNİ ALIRSANIZ ENFLASYON DÜŞER"
Tam dolarizasyonun basit bir şekilde uygulanabileceğini iddia eden Milei "Eğer politikacıların elinden para basma makinesini alırsanız enflasyon düşer. Enflasyon burada ve her yerde dolaşımdaki fazla para sebebiyle oluşur. Bu başarmak kolay mı? Süper kolay. Rakip partilerin ekonomistlerinin entelektüel limitlerinin olması benim suçum değil. Ben Arjantinliler için kesin bir çözüm öneriyorum" ifadelerini kullandı.
BITCOIN'LE İLGİLİ NE DÜŞÜNÜYOR?
Milei'nin seçim zaferinin hemen ardından yeni devlet başkanının ülkede Bitcoin'i yasal ödeme aracı olarak kabul edeceğine yönelik beklentiyle kripto paralarda bir yükseliş yaşandı. Milei felsefi olarak Bitcoin'le ilgili olumlu sözler sarf etmiş olsa da seçim vaatleri arasında kripto paralarla ilgili bir düzenleme yer almıyor. Yine de kripto paralara sıcak yaklaşımı sebebiyle Arjantin'deki kullanım alanının genişlemesi bekleniyor.
"MERKEZ BANKASI DOLANDIRICILIĞINA VERİLMİŞ DOĞAL BİR TEPKİ"
Kendisine seçim öncesinde Bitcoin'in Arjantin'de resmi bir para birimi olarak kullanılıp kullanılmayacağının sorulması üzerine Milei şu cevabı verdi:
"Öncelikle şunu anlamak gerekiyor merkez bankası bir dolandırıcılıktır. İnsanların 'enflasyonist vergiyle' insanlara zarar vermesidir. Bitcoin parayı orijinal yaratıcısına, yani özel sektöre iade etmeyi temsil ediyor. Para 'özel' bir icattır. Bitcoin'in bir algoritması var. Bir gün belli bir miktara ulaşacak ve yenisi basılmayacak. Bitcoin merkez bankası dolandırıcılığına verilmiş doğal bir tepkidir."
TÜM KAMU TEŞEBBÜSLERİNİ ÖZELLEŞTİRECEK
Milei'nin ekonomik vaatleri Merkez Bankası'nın kapatılması ve ABD Dolarına geçilmesiyle sınırlı değil. Kendisi devletin ekonomide olabildiğince az yer almasını savunuyor. Bu sebeple iktidara gelmesi durumunda kamu teşebbüslerinin tamamını özelleştireceğini belirtiyor.
Milei bunun yanında sağlık ve eğitim alanlarında da kademeli olarak özelleştirilmeye gidilmesi gerektiğini savunuyor.
VERGİLERİ DÜŞÜRME VAADİ
Serbest piyasa yanlısı olan Milei seçim sürecinde başta tarım ürünlerinde olmak üzere pek çok alanda vergileri düşürmeyi vaat etti. Düşürmeyi vaat ettiği vergilerin arasında çalışanlardan alınan gelir vergisi de yer alıyor.
Bu vaadi ilgi çekse de Milei şirketlere de çalışanlara karşı bazı yeni haklar sağlamayı öngörüyor. Örneğin şu anda bir çalışanının işine son verdiğinde, makul bir gerekçe sunamazsa şirketlere ceza kesiliyor. Milei bu cezaların kaldırılması gerektiğini savunuyor. Kendisine karşı çıkanlar bu vaadin gerçekleşmesi durumunda çalışan haklarına darbe vurulacağını savunuyor.
Milei şirketlere gerekçe sunma zorunluluğunu kaldırmak istese de çalışanların tazminat hakkının korunmasını savunuyor.
KAMU ÇALIŞANI SAYISINI DÜŞÜRMEK İSTİYOR
Milei'nin vaatleri arasında 'devleti küçültmek' de yer aldı. Bunun için göreve gelmesi durumunda kamu çalışanı sayısını azaltacağını söylüyor.
Özelleştirmelerle bu hedefinin bir kısmının kendiliğinden gerçekleşeceğini belirten Milei erken emeklilik ve memur sözleşmelerinin revize edilmesi gibi formüllerle kamu çalışan sayısını düşüreceğini belirtiyor.
