Ortadoğu'da Türk koyunlarına ilgi arttı

Türkiye'de koyun sayısındaki azalma yanında, domuz gribi nedeniyle Ortadoğu'daki ülkelerin koyun talebinin Türkiye'ye yönelmesi fiyatların artmasında etkili oldu.

Kurban Bayramı'nın yaklaşması nedeniyle, besicilerin ellerindeki hayvanı satmaması da fiyatların artışını tetikledi.

Ankara Ticaret Borsası verilerine göre, 2008 yılı sonları, 2009 yılı başlarında 9-10 lira arasında değişen kuzu karkas etinin kilogram (Kg) fiyatı, bugünlerde 16-17 liradan işlem görüyor. Kuzu etinin fiyatında yüzde 60'a varan artışta, küçükbaş hayvan varlığındaki azalma yanında, Ortadoğu ülkelerinin, koyun ithalatında domuz gribi riski nedeniyle Avustralya, Yeni Zelanda gibi ülkeler yerine Türkiye'ye yönelmeleri de etkili oldu.

AA muhabirinin yetkililerden aldığı bilgiye göre, 1990'lı yıllara kadar zaman zaman 3 milyon başa kadar çıkan Ortadoğu ülkelerine yönelik Türkiye'nin koyun ihracatı, bu ülkelerin Avustralya ve Yeni Zelanda'ya yönelmesi nedeniyle son yıllarda durma noktasına kadar gelmişti. Uzmanların verdiği bilgiye göre, dünyada domuz gribi salgının artması üzerine İran, Irak, Suriye, Suudi Arabistan gibi ülkeler, Türkiye'ye yöneldi.

Bu talebin etkisiyle, Türkiye'nin hayvan ihracatında, Ocak-Ağustos döneminde, geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 303'ün üzerinde artış meydana geldi. Geçen yılın Ağustos ayında 934 bin dolar olan hayvan ihracatı yüzde 85,5 artarak 1 milyon 732 milyon dolara, geçen yılın Ocak-Ağustos döneminde 5 milyon 445 milyon dolar olan hayvan ihracatı da bu yıl yüzde 303,1 artışla 21 milyon 950 bin dolara yükseldi.

Ocak-Ağustos döneminde 80 bin 918 baş koyun ihraç edildi. İhracatın büyük bölümünün Lübnan'a yapıldığı, Lübnan'dan Suudi Arabistan ve diğer İslam ülkelere dağıtıldığı belirtiliyor. Ancak, kayıtlı ihracat dışında, İran, Irak, Suriye gibi ülkele sınırlardan oldukça fazla miktarda koyun geçirildiği, fiyatları esas etkilen unsurun bu olduğu belirtiliyor.

Aynı dönemde, hayvan ithalatının ise azalması dikkat çekti. Türkiye genellikle koyun ihraç ederken, hayvan ve et ithalatına izin verilmiyor. Sadece yeni kurulan işletmelerin damızlık ihtiyacını karşılamak üzere genellikle büyükbaş damızlık hayvan ithalatına izin veriliyor.

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre, geçen yılın Ağustos döneminde 3 milyon 170 bin dolar olan hayvan ithalatı yüzde 42,5 azalma ile bu yıl 1 milyon 824 bin dolara, Ocak-Ağustos döneminde 32 milyon 74 bin dolar olan hayvan ithalatı ise yüzde 34,1 azalma ile 21 milyon 149 bin dolara geriledi.

Verilen bilgiye göre, Türkiye, 1999'dan bugüne kadar 20 bin büyükbaş damızlık hayvanın ithalatına izin verdi.

Konuyla ilgili çevrelerin iddialarına göre, Türkiye'den Ortadoğu ülkelerine yönelik kayıtlı ihracat yanında, kayıt dışı bir şekilde sınırlardan bu ülkelere hayvan geçiriliyor. Önceden, komşu ülkelerde koyun eti fiyatları düşük, Türkiye'de ise yüksek olması nedeniyle bu ülkelerden Türkiye'ye yönelik hayvan hareketi yaşanırken, son dönemlerde bu ülkelerde et fiyatlarının Türkiye'nin 2 katına ulaşması nedeniyle Türkiye'den bu ülkelere yönelik hayvan çıkışı oluyor. İlgili çevreler, fiyatlardaki artış nedeniyle, Türk cumhuriyetlerden getirilen sürülerin de Türkiye üzerinden geçirilerek bu ülkelere satıldığını öne sürüyorlar.

Geçen yıl İran, Irak, Suriye gibi ülkelerde kuraklık yaşandığını, bunun hayvancılığı da olumsuz etkilediğini anlatan yetkililer, bir taraftan hayvancılıkta sorun yaşanırken, kuş gribi nedeniyle insanların tavuk etinden kırmızı ete kaymasının fiyatların artmasında etkili olduğunu belirtti. Bunun üzerine bu ülkelerin Avustralya ve Yeni Zelanda'dan ithalata yöneldiğini, ancak domuz gribi salgınının ortaya çıkmasıyla bu ülkelerden de ithalatı durdurduğunu kaydeden yetkililer, ithalatta, daha güvenli buldukları Türkiye ve Türk cumhuriyetlerine yönelince, Türkiye'de yurtiçinde koyun/kuzu eti fiyatlarının arttığını vurguladı.

Türkiye'de koyun eti talebinin giderek düştüğünü, özellikle genç nesilin koyun/kuzu etini tercih etmemesi nedeniyle, koyun-kuzu etinin fiyatının artmasında iç talebin fazla etkili olmadığını anlatan yetkililer, yaklaşan Kurban Bayramı nedeniyle besicilerin besiye aldıkları hayvanları satmak istememesinin de alıcıların koyun-kuzu bulamamasına yol açtığını kaydetti. Uzmanlar, besilerin tamamlanması ile Kurban Bayramı döneminde ve kış aylarında daha fazla hayvanın piyasaya ineceğini, o zaman fiyatların düşebileceğini belirtiyorlar. Irak'ta da savaşın sona ermesinden sonra halkın gıdaya olan talebinin arttığını, bu ülkeye yönelik satışlarda da artış olduğunu anlatan yetkililer, talebin böyle devam etmesi halinde, şimdiye kadar zarar eden besicilerin, ilerde oldukça iyi kazanç sağlayacağına işaret ediyor.

Koyun-kuzu fiyatlarının son 4-5 yıldır hemen hemen aynı seviyelerde kaldığını, besicinin zarar ettiğini anlatan bir yetkili, ''10-12 kilogramlık bir kuzu, 70-100 liraya, 2-3 torba yem fiyatına satılıyordu. Besici bu işten zarar etti. Eğer talep devam ederse, besici bu yıl hayvandan kar edecek'' dedi.

Yetkililerin verdiği bilgiye göre, Türkiye üzerinden İran, Irak, Suriye'ye geçirilen hayvanlar, Lübnan, Ürdün ve Suudi Arabistan gibi bölge ülkelerine satılıyor.

Bakanlık yetkilileri, Türkiye'de de koyun ve koyun eti fiyatlarının artması nedeniyle, İran, Irak, Suriye, Suudi Arabistan gibi ülkelerdeki fiyatlarla dengelendiğini, dolayısıyla artık hayvan çıkışının duracağının öngörüldüğünü belirtiyor.

İSTANBUL

İstanbul'da da fiyatlarda artış görüldü. Alınan bilgiye göre, cinsine göre fiyatları değişen kurbanlıklardan ''Karaman Koyunu''nun canlı olarak kilogramı geçen yıl 4,5 liradan satılırken bu yıl, 8,5 liradan alıcı buluyor. Canlı olarak kilogram fiyatı 10 lira olan ''Kıvırcık Koyunu''da geçen yıl, 5,5 liraydı. ''Dağlıç Koyunu''nun canlı olarak kilogramı ise geçen yıl 5 lirayken, bu yıl 9 liradan satılıyor.

İstanbul Ticaret Borsası Meclis Başkanı İslam Ali Kopuz, konuya ilişkin yaptığı açıklamada, kurbanlık hayvanların fiyatlarının, Ramazan Ayı'ndan bu yana yükseldiğini söyledi.

Kurban Bayramı'na kadar fiyatların daha da artacağını dile getiren Kopuz, ''Fiyatlar 3-4 yıldır artmıyordu ve özellikle büyük baş hayvan yetiştiriciliği büyük firmaların eline geçti. Bu nedenle köylüler, hayvancılık yapmayı bıraktı. Fiyatlardaki artışın nedeni budur'' diye konuştu.

Küçük baş hayvanların kilogram fiyatının şu an 8 lira civarında olduğunu ifade eden Kopuz, Kurban Bayramı'nda bu fiyatın 10 lirayı, büyük baş hayvanların kilogramının ise şu anda 7 lira civarında olduğunu, bayramda ise 9 liradan aşağı olmayacağını iddia etti.

Kurbanlık hayvanların İstanbul'a, Türkiye'nin her yerinden getirildiğini belirten Kopuz, ''Hayvanlar, ilk getirildiklerinde ucuza satılır. Kurban Bayramı'na yaklaştıkça fiyat artar ama bayramdan sonra gerçek değerini bulur'' dedi.

Bahçelievler Alo Adak Satış ve Kesim Merkezi'nin Sahibi Yaşar Özgür de, canlı hayvan fiyatlarının her geçen gün arttığını söyledi.

Fiyatlardaki artışa, geçen yıla göre kurbanlık hayvanların ihracatında yaşanan artışın sebep olduğuna işaret eden Özgür, ''Özellikle Arap ülkelerine çok fazla ihracat yapılıyor. Hayvan bulmak, çok zor oldu'' dedi.

Kurbanlık hayvanların İstanbul'a genellikle Kurban Bayramı'na 1 ay kala Trakya bölgesinden, Doğu ve İç Anadolu'dan getirildiğini dile getiren Özgür, fiyatların, hayvanların gelmesiyle daha da artacağını ifade etti.

Kurban Bayramı'nda küçük baş hayvanların kilogramının 11-12 liradan aşağı olmayacağını iddia eden Özgür, ''Büyük baş hayvanlarda da geçen yıl 1750 liraya alınabilen 150 kilogramlık bir kurbanlığın fiyatı, 2 bin 500 lira, 2 bin 500 liraya alınabilen 200 kilogramlık bir hayvanın fiyatı ise 3 bin 500 liradan aşağı olmaz. Hayvanlar ilk geldikleri zaman fiyatlar biraz pahalı olur ama bayrama 1-2 gün kala gerçek düzeyine oturur'' diye konuştu.

İZMİR

İzmir Kasaplar Odası Başkanı Aydın Mestanlı, kasapların küçükbaş hayvan konusunda sıkıntı yaşadığını, küçükbaş kurbanlık hayvan fiyatlarının yükseldiğini kaydetti.

Mestanlı, Türkiye'den bazı Ortadoğu ülkelerine büyük miktarda küçük baş hayvan ihracatı yapıldığını, iç piyasadaki hayvan sayısının azalmasıyla fiyatların yükselişe geçtiğini dile getirdi.

Yapılan ihracatın ''bilinçsiz'' olduğunu savunan Mestanlı, şu bilgileri verdi:

''Yıllardır, üreticilerin azalması nedeniyle sıkıntının yaşandığı küçükbaşta, havyan sayısının bir anda azalmasıyla fiyatlar tırmanışa geçti. Geçen yıl kurban bayramında 250-400 lira arasında dolaşan fiyatlar bayramın bitmesiyle yükselmeye başladı. Şu anda İzmir'deki kasaplar et bulmakta zorlanıyor. Fiyatlar geçen yıla göre rekor seviyede arttı. Kurban bayramında 600 liradan aşağı küçükbaş hayvan bulunabileceğini sanmıyorum.''

Mestanlı, büyükbaş hayvanda ise fiyat artışının daha sınırlı kaldığını ancak Kurban Bayramı öncesi küçükbaşla aradaki fiyat makasının kapanması nedeniyle vatandaşın büyükbaşa daha fazla talep göstereceğini belirtti.

Aydın Mestanlı, bu durumun büyükbaş hayvan fiyatlarını da tetikleyebileceğine dikkat çekerek, ''Fiyatlardaki rekor artışın arkasında devletin hayvancılık politikalarına özen göstermemesi yatıyor. Bizim şu aşamada ithalata değil daha çok üretime ihtiyacımız var. Sektörde büyük damızlık açığı var. Sektöre, yarış atlarına verdikleri önemin yarısını verseler yeter'' diye konuştu.

ERZURUM-ARDAHAN-KARS

Türkiye'de hayvancılık faaliyetlerinin yoğun olarak yapıldığı illerden Erzurum, Kars ve Ardahan'da küçükbaş hayvan varlığındaki azalmaya bağlı olarak canlı koyun fiyatı 1 yılda 3 kat arttı.

Bölgede geçen yıl canlı olarak 125 liradan satışa sunulan koyun, şimdi 300 ile 400 lira arasında değişen fiyatlarla alıcı buluyor.

Fiyatlardaki artışın, küçükbaş hayvan besiciliğine ilginin kaybolmasıyla birlikte koyun sayısındaki azalmadan kaynaklandığı bildirildi.

Erzurum Ziraat Odası Başkanı Mücahit Harmandar, koyunculuğun fiyat açısından altın dönemini yaşadığını, ancak bunun bölge çiftçisi için çok fazla bir öneminin olmadığını söyledi.

Canlı koyun fiyatında yaklaşık son bir yılda 3 kat oranında bir artış gerçekleştiğini anlatan Harmandar, ''Kasap kesim için 12 liradan aldığı koyunun etinin kilosunu 16 liradan satışa sunuyor. Geçen yıl ise koyun etinin kilogramı 5 liradan satılıyordu. Koyunun etinin fiyatındaki inanılmaz artışa paralel olarak canlı koyunun değeri de arttı. Ancak bu artış çiftçinin koyunu elinden çıkarmasının ardından oldu'' diye konuştu.

Harmandar, 15 yıl öncesine kadar hemen hemen her köyde en az 3-4 sürü koyun beslendiğini belirterek, şimdi ise bölgedeki köylerin yüzde 70'inde koyun bulunmadığına dikkati çekti.

Geçmiş yıllarda koyun yününün çok değerli olduğunu, bir dönemde koyunlardan elde edilen yünle sürü çobanı ücretinin ödenebildiğini dile getiren Harmandar, şunları kaydetti:

''Bakımı ve süt sağımı çok zor olan koyunun bu yıla yıla kadar hiç bir kıymeti kalmamıştı. Koyunun ne sütü, ne yünü de ne de eti para ediyordu. Bu değer kaybı son 15 yılda gerçekleşti. Değerinin azalmasına bağlı olarak her yıl bölgemizdeki koyun varlığında büyük azalma yaşandı. 1993'te 1,5 milyonu aşkın koyun bulunurken, geçen yıl sonu itibariyle yapılan tespitlere göre bu sayı 651 bine düşmüş durumda. Bu azalmanın sonucunda da özellikle canlı koyun fiyatında büyük artış oldu. Koyun sayısı azalınca kıymete bindi.''

Ardahan Tarım Müdürü Fevzi Karakoç da tüm yurtta olduğu gibi Ardahan'da da koyun sayısında azalma yaşandığını, bu durumun da koyun fiyatlarında artışa neden olduğunu söyledi.

Karakoç, 1999'da ilde 110 bin 590 koyun bulunurken, bu sayının geçen yıl sonu itibariyle 52 bin 581'e düştüğünü bildirdi.

Koyun sayısındaki azalmanın her yıl devam ettiğini dile getiren Karakoç, şunları kaydetti:

''Genç çiftçiler küçükbaş hayvancılığa ilgi göstermiyor. Bölgemizden sürekli yaşanan göç ve küçükbaş hayvancılığına ilginin azalması koyun sayısındaki azalmaya neden oldu. Bunun sonucunda da koyun fiyatında artış yaşanıyor. Bir koyun canlı olarak 300 liradan, koyun etinin kilogramı da artık 16 liradan alıcı buluyor.''

Kars Tarım Müdürü Yusuf Yurdalan da Kars'ta koyun sayısında bir azalma olmadığını, ancak koyun fiyatında artış olduğunu bildirdi.

Canlı koyun piyasasında bir hareketlilik yaşandığını dile getiren Yurdalan, canlı koyun fiyatının 270-300 lira arasında değiştiğini, kasaplarda koyun etinin kilogram fiyatının 14-15 liradan satıldığını kaydetti.

DÖNER VE CAĞ KEBAPÇILAR DA ETKİLENDİ

Türkiye'de küçükbaş hayvancılığın hızla azalması nedeniyle koyun eti bulmakta sıkıntı yaşayan dönerci ve cağ kebapçılar, sıkıntının devam etmesi durumunda iş yerlerini kapatmak durumunda kalabileceklerini bildirdiler.

AA muhabirinin aldığı bilgiye göre, 1990'lı yıllara kadar başta Suudi Arabistan olmak üzere Arap ülkelerine canlı koyun ihracatının yapıldığı Erzurum'da küçükbaş hayvan varlığındaki yaşanan azalma, döner ve cağ kebabı üreticilerini sıkıntıya soktu.

Koyun ve kuzu etinden yapılan, Türk mutfağının önemli lezzet türlerinden biri olan döner ve cağ kebabı üreticileri, koyun eti sıkıntısı nedeniyle ekonomik olarak zor günler geçirdiklerini bildirdi.

Erzurum'daki cağ kebabı üreticilerinden Serdar Kumbasar, bir dönem yurdun diğer bölgelerine ve yurt dışına koyun ihracatı yapan Doğu'da koyun eti sıkıntısı yaşandığını söyledi.

İşletmelerinde Balıkesir ve Trakya bölgesinden getirtilen koyun etini kullandıklarını anlatan Kumbasar, şöyle konuştu:

''Küçükbaş hayvan varlığındaki azalma nedeniyle koyun ve kuzu eti fiyatında büyük bir artış var. Koyun eti fiyatında geçen yıla göre yüzde 40 oranında bir artış oldu. Koyun etinin kilogramını 16 liradan satın alıyoruz. Bu artışı biz müşterilerimize yansıtmamaya çalışıyoruz. Ama daha ne kadar süre dayanabiliriz bilmiyorum. Aldığımız duyumlara göre yurdun diğer bölgelerinde de koyun kalmamış. Gidişat çok kötü. Bu böyle devam ederse koyun eti bulmak imkansız olacak. Bu yüzden de iş yerlerimizi kapatmak durumunda kalabiliriz. Çünkü döner ve cağ kebabı sadece koyun ve kuzu etinden yapılabiliyor.''

Erzurum Kasaplar Odası Başkanı Kenan Ejder de 1993'te Erzurum'da 1,5 milyon koyun bulunduğunu, şimdi ise artık kesim için koyun bulamadıklarını bildirdi.

Bu nedenle Trakya ve Balıkesir bölgesinden ihtiyacı karşılamaya çalıştıklarını anlatan Ejder, ''Artık o bölgelerde de koyun kalmadı. Şu an yurt genelinde koyun eti sıkıntısı var. Bir dönem Arap ülkelerine canlı koyun satan Erzurum bile artık ilin ihtiyacına cevap veremiyor. Yurt dışından ithalat yapmaktan başka çaremiz yok'' şeklinde konuştu.

Koyun sayısındaki azalmadan dolayı fiyatların da çok fazla arttığını dile getiren Ejder, geçen yıl üreticiden 5 liradan aldıkları koyun etinin kilogram fiyatının 14 liraya, kendilerinin de tüketiciye 16 liraya sattıklarını ifade ederek, marketlerde ise koyun eti fiyatının 22 lira civarında olduğuna dikkati çekti.

Doğu ve Güney Doğu Anadolu bölgelerinin koyun eti ihtiyacını bir süreliğine karşılayan illerden Balıkesir'in de artık talebi karşılayamadığı bildirildi.

Balıkesir Kasaplar Odası Başkanı Nuri Kaya, Erzurum, Malatya, Adana ve Van'dan koyun eti talebinde büyük artış olduğunu, ancak talebe cevap veremediklerini kaydetti.

Birkaç yıl öncesine kadar Doğu'dan Batı illerine küçükbaş hayvan satışı yapıldığını anımsatan Kaya, şöyle dedi:

''Şimdi ise o bölgeler kendi ihtiyaçlarını karşılayamıyor ve bizden koyun eti talep ediyorlar. Aşırı talep nedeniyle fiyatlar yükseldi. Biz üreticiden kilogram fiyatı 16-18 TL arasında değişen fiyatlarla koyun alımı yapıyoruz. Doğu'dan gelen aşırı talep nedeniyle fiyatlar yükseldi ve damızlık kuzu kesmeye başladık. Önlem alınmazsa 3 yıl içerisinde Türkiye'de bir tane bile koyun kalmayacak.''

AA