Türkiye’de asgari ücret gerçeği

Asgari Ücret Tespit Komisyonu yeni asgari ücreti belirlemek için yarın ilk toplantısını Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı Vedat Bilgin başkanlığında yapacak. Komisyonda önceki yıllarda işçi tarafını temsil eden TÜRK-İŞ heyetine başkanlık eden Genel Eğitim sekreteri Nazmi Irgat’ın yerine bu yıl Genel Sekreter Pevrul Kavlak başkanlık edecek. Teknik çalışmalar Çalışma Genel Müdürü Nurcan Önder’in yerine atanan Sadettin Akyıl’ın başkanlığında yapılacak. İşveren kesimini de Türkiye İşveren Sendikaları Konfederasyonu Genel Başkanı Akansel Koç başkanlığındaki heyet temsil edecek.

Türkiye Devrimci işçi Sendikaları Konfederasyonu (DİSK) Araştırma Merkezi, toplantı öncesi asgari ücretle ilgili kapsamlı bir araştırma yayımladı. Prof. Dr. Aziz Çelik, DİSK – AR uzmanları Deniz Beyazbulut ve Zeynep Kandaz tarafından hazırlanan araştırma, asgari ücretin neden milyonlarca kişi tarafından merak edildiğini ortaya koydu.

ASGARİ ÜCRET ORTALAMA ÜCRET HALİNE GELİYOR

Asgari ücret dışındaki emek gelirlerinin asgari ücrete oranının gerilediği belirtilen araştırmada, ortalama memur maaşı 2002 yılında asgari ücretin yüzde 214 fazlası iken 2022 yılında yüzde 71 fazlasına gerilediği, ortalama kamu işçisi ücretinin de 2002’de yüzde 449 fazlası iken 2022’de yüzde 147’sine düştüğü kaydedildi.

Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) İşgücü Maliyeti İstatistikleri ile Gelir ve Yaşam Koşulları Araştırması sonuçlarına dikkat çekilen raporda, her iki araştırmaya göre de asgari ücret dışındaki ücretlerin baskılanarak asgari ücretin ortalama ücret haline geldiği belirtildi. İşgücü Maliyeti İstatistikleri’ne göre 2012 yılında brüt asgari ücret brüt ortalama ücretin yüzde 44’ü iken 2016’da yüzde 53’e, 2020 yılında da yüzde 73’e yükseldiği kaydedildi. Gelir ve Yaşam Koşulları Araştırması 2006 – 2021 sonuçlarına göre ise 2005 yılında aylık hanehalkı ferdi ücret ve maaş geliri asgari ücretin 2 katından fazla iken, 2020’de ortalama ücret ve maaş gelirinin asgari ücretin 1,7 katına gerilediği vurgulandı.

ASGARİ ÜCRETLE ÇALIŞANLAR ARTIYOR

Araştırmaya göre, 2021 yılı itibarıyla asgari ücretin yüzde 10 fazlası ve altında ücret alan işçilerin oranı yüzde 48,7. Özel sektör işçilerinin yüzde 21,7’si asgari ücrete erişemiyor. Özel sektörde asgari ücret ve altında ücretle çalışanların oranı yüzde 50,4, asgari ücretin yüzde 10 komşuluğunda ücretle çalışanların oranı ise yüzde 64,7 olarak hesaplandı.

İŞVEREN BANKADAN ÖDEDİĞİ PARAYI ELDEN ALIYOR

Asgari Ücretle çalışanların sayısının tam olarak hesaplanmasının zorluklarına işaret edilen raporda, Sosyal Güvenlik Kurumu’nun yayımladığı verilerin sadece kayıtlı işçiler için işverence bildirilen prime esas kazanç rakamlarını içerdiği vurgulandı. Bu verilerden asgari ücretin altında ücretle çalışanların sayısının tespit edilemediği kaydedilen raporda, bir yandan çift bordro uygulaması dolayısıyla bazı işyerlerinde gerçek ücretin altında kazanç bildirildiği, diğer yandan da bankadan ödeme zorunluluğu nedeniyle bankaya yatırılan ücretin bir kısmının daha sonra işverence geri alındığı, bu yöntemin son yıllarda bazı sektörlerde arttığının görüldüğü ifade edildi.

AVRUPA’DA EN DÜŞÜK ASGARİ ÜCRET UYGULANAN ÜÇÜNCÜ ÜLKEYİZ

2012 yılında Avrupa’da Türkiye’den düşük asgari ücrete sahip 12 ülke var iken 2022 yılında Türkiye’den daha düşük asgari ücrete sahip Bulgaristan ve Arnavutluk’tan başka ülke kalmadı.

Türkiye’de Euro cinsinden asgari ücret 2012 – 2022 yıllarını kapsayan dönemde yıllık ortalama yüzde 1 oranında geriledi. 2012’de 412 Euro olan brüt asgari ücret, 2022 yılında 374 Euro'ya düştü. Asgari ücret aynı dönemde Bulgaristan’da yıllık ortalama yüzde 9,4, Litvanya’da yüzde 12,1, Romanya’da yüzde 12,6 oranında arttı. Söz konusu dönemde asgari ücret Bulgaristan’da 148 Euro'dan 363’e, Romanya’da 157 Euro'dan 516’ya, Litvanya’da 232 Euro'dan 730 Euro'ya yükseldi. 2012 yılında Türkiye’nin gerisinde olan Litvanya, Çekya, Estonya, Slovakya, Polonya, Hırvatistan, Romanya, Macaristan, Letonya ve Sırbistan 2022 yılında Türkiye’nin önüne geçti.

Raporda, Türkiye’nin döviz cinsinden ucuz işgücü cennetine dönüştüğü, asgari ücretin dolar karşısında gerilemesinin Türkiye’deki asgari ücretin Çin’deki ortalama asgari ücretin altına düşmesine sebep olduğu belirtildi. 28 Kasım 2022 tarihindeki döviz kuru üzerinden yapılan karşılaştırmaya göre, söz konusu tarih itibarıyla Çin’de ortalama asgari ücret 363 dolar iken Türkiye’de 358 dolar düzeyinde gerçekleşti.

KAYITDIŞI ÇALIŞAN 4 KİŞİDEN 3’Ü ASGARİ ÜCRETE ERİŞEMİYOR

Kayıtdışı çalışanlarda asgari ücret ve altında ücret alanların oranı yüzde 84,7 oldu. Kayıtdışı çalışanların yüzde 23’ünün 2021 yılı itibarıyla 1.500 TL’nin altında gelir elde ettiği belirtildi.

25 ALTINDAN 9 ALTINA GERİLEDİ

Merkez Bankası’nın yıllık ortalama cumhuriyet altını fiyatlarına göre 2003 yılında asgari ücretin yıllık tutarı ile 25 altın alınabilirken 2022 yılında yıllık net asgari ücretle sadece 9 cumhuriyet altını alınabiliyor.

ASGARİ ÜCRETİN FERT BAŞINA GSYH’YE ORANI DÜŞTÜ

Araştırmaya göre, 1974 yılında kişi başına gayrisafi yurtiçi hasılanın (GSYH) yüzde 80,6’sı düzeyinde olan asgari ücret, 2016 yılında yüzde 59,7’ye, 2022 yılında GSYH’nın yüzde 43,7’sine geriledi. Asgari ücret kişi başına milli gelire göre artsaydı brüt asgari ücretin 2022 yılında 10 bin liranın üzerinde olması gerektiği belirtildi.