Elazığ, bağcılık ve medeniyet

Elazığ ve çevresi, ülkemizin ve dünyanın en eski ve önemli Bağcılık merkezlerinden. Fırat ırmağının çizdiği büyük yay içerisinde sulak ve verimli bir bölgede bulunması sebebi ile, yerleşimin M.Ö. 10.000’li yıllara dayandığı bir bölge. Yazılı tarihi, Hitit tabletlerindeki bilgilerle aydınlatılan bölgeye MÖ 12. 7. yüzyıllar arasında Urartular hakim olmuş ve bağcılık tarihinin de bu dönemlerde başladığı biliniyor.

Hatta burası, çeşitli kaynaklara göre dünyanın ilk şarap yapılan bölgelerinden biri olarak da geçiyor. Geçmişten günümüze bölgede üretilen üzümlerin en popülerleri Öküzgözü ve Boğazkere olmakla beraber, Şilfoni, Hatun parmağı, Argını, Besni, Yakubi, Fengi, Hasani, Ağbikeri gibi farklı üzüm çeşitleri de yetişiyor.

TÜİK 2016 verilerine göre ilde yıllık yaklaşık 80.000 ton üzüm üretimi yapılıyor ve Türkiye’nin şaraplık üzüm üretiminin yaklaşık 11 %‘i bölgeden karşılanıyor.

Bölgenin lokomotif üzümlerinden Öküzgözü; iri taneli ve iri salkımlı, gri puslu siyah renkli, etli ve geç olgunlaşan bir üzüm. Üzümden, düşük tanenli, orta gövdeli, yüksek asitli ve dengeli şaraplar elde ediliyor. Orta gövdeli bu şaraplarda, olgun kiraz, vişne, karadut ve pekmez aromaları baskın.

Boğazkere ise Türkiye’nin asil üzümleri içerisinde en güçlü ve karakterli olanlarından. Mor - siyah renkli, küçük taneli, kalın kabuklu bir üzüm türü. Çakıllı, bazen kalkerli ve killi kırmızı topraklarda yetişiyor. Bu üzümden yüksek tanenli, gövdeli ve yıllandırmaya uygun şaraplar elde ediliyor. Kiraz, vişne, karadut gibi meyve aromaları ile birlikte baharat tonlarına da sıkça rastlanıyor. Güçlü ve buruk bir tadı olduğundan genelde Öküzgözü ile birlikte kupaj yapılıyor.

Harput Kalesinin eteğindeki Elazığ ve civarında yolculuk yaparken, Bozkır dokuda gördüğümüz bağ manzaraları akıllarımızı başımızdan alıyor.

Anadolu’nun gizemli coğrafyası, insanların gözlerindeki huzurlu bakışlar, tablalarda yerli tohumdan tarım ürünleri, kendine has mutfağı, yemeklerinin naif hikayeleri burada ruhu dinlendirmeye yetiyor.

Elâzığ ve Harput mutfağından örnekler deneyimlediğimiz gezimizde Kofik Dolma (Kuru patlıcan biber dolması), Tezgah Altı (Biber ve Domatesli Kuzu incik), Dilim Dolma, İçli Köfte, Tavuk Üfeleme, Patila, Kavurmalı Sac Böreği (Sersel) gibi yöresel yemekler ile yöreye özgü Ağın Leblebisi, Orcik gibi yerel ürünleri deneyimleme fırsatımız da oldu. Tulum Peyniri genelde Tunceli Çemişgezek ilçesinde Şavak Aşireti tarafından yapılıyor. Aynı aşiret Erzincan Tulumunu da yapıyor. Tatlar benzer.

Ayrıca yörede ekmek çeşidi bol. Sütlü kıtır ve sütlü tandır benim favorilerim. Kahvaltıda tereyağında kızarttıkları yöreye özgü beyaz biber de hafızamda kalanlardan. Bir de acı ve minik yeşil biberleri tam mezelik. Bu biberin geleneksel adını bilen bulamadım ama aldığım biberleri kızartıp üzerine deniz tuzu serptim. Acı ama nefis bir meze oldu.

Ağın Leblebisi, Yukarı Fırat Havzasında yer alan Ağın ilçesinde ekolojik olarak yetiştirilen tüylü nohuttan yapılan bir leblebi. Diğer leblebilerden ayrılmasında, bölge toprağındaki kireçli yapının tada etkisinin yanı sıra yapım tekniği de belirleyici. Meşe odunu külü karıştırılan su ile haşlanan nohut, Ağın yöresinde çıkarılan 87 % si karbonattan oluşan kumda kavruluyor. Diğer leblebilerde bu iki yöntem de uygulanmıyor. Rafine tadında fark hissediliyor.

Deneyimlediğim tüm lezzetlerden doğrusu etkilendim, fakat ince dilimlenmiş patlıcanların bulgur, kıyma ve soğanla hazırlanan minik köftelerle birleştirilip sumak sosu ile pişirilen Dilim Dolma’ya ve Haspir dedikleri safrana benzeyen bir bitki ile yapılan Harput Çorbasına bayıldım. Haspir, almadan dönmemeniz gereken ürünlerden. Safrana göre ucuz fakat yemeğe verdiği renk ve aroma ile de safranı aratmıyor.

Bu büyülü coğrafyaya yolunuzun düşmesi dileği ile...

NOT: Kaynak desteği için Elazığ il Tarım ve Orman Müdürlüğüne teşekkür ediyorum.